Eczacı Karlılıklarının Azalması Üzerine
Eczacı Karlılıklarının Azalması üzerine,
Kur güncellemesine bağlı ilaç fiyat artışını beklediğimiz bu günlerde, bir kez daha eczane ve dağıtım kanalı karlılıklarının düşüşü ile karşı karşıyayız. Bilindiği üzere, ilaç fiyat kademeleri 2004, ağırlıklı kademeli eczacı karlılıkları ise 2009 yılından bu yana hiç güncellenmedi. Ancak ilaç fiyatlarındaki yükselişle beraber, giderek daha çok sayıda ilaç üst kademelere taşındı, taşınmaya da devam ediyor.
Dağıtım kanallarının karlılığını her kademe değişikliği etkilerken, eczacı karlılığını 4. ve 5. kademe ilaçların sayısındaki artış, görünür biçimde azaltıyor. Ve bu rakam yıllar içerisinde açık bir yükseliş izleyerek bugün tüm pazarda TL bazında 4. Kademe % 7,3 ve 5. Kademe % 29,2 olmak üzere toplam % 36,5 e ulaştı. Rutin kur güncellemelerinin yanı sıra, yıl içerisinde yapılan başkaca kur kaynaklı güncellemelerle aynı yönde bir seyir oluşuyor. Son yıllarda gelişen yeni ilaç üretim teknolojileri ile üretilerek ruhsat alan ilaçların çoğunluğu yine 4. ya da 5. Kademeden fiyat alarak kullanıma sunuluyor.
2022 kur güncellemesinin oluşturacağı etkiyi ve yıllar boyunca güncelleme yapılmayışının finansal tablolarımıza nasıl bir etki oluşturduğunu birlikte anlamaya çalışalım. Değerlendirmeleri yaparken öncelikle değerlendirmeye konu karlılıkların brüt karlılıklar olduğunu ve bir ortalama değer ifade ettiğini unutmamak gerekiyor. Eczaneler bulundurulan ilaçların kademe dağılımlarına göre değişen oranlarda bu düşüşten etkilenirken; net karlılıklar ise değişen tüm diğer faktörlerin de etkisiyle yine farklı oranlarda, ağırlıkla bu ortalamaların çok çok altında gerçekleşiyor.
İlaç Fiyat Kararnamesi’ nin yürürlüğe girdiği 2004 yılında ve 2021 yılında toplam eczane cirolarına göre ilaçların kademelere dağılımını yan yana koyduğumuzda aşağıdaki tabloyla karşılaşıyoruz:
Tablo.1
| TL | 2004 | 2021 |
| 1-2-3. Kademedeki Ürünler | %91.5 | %63.5 |
| 4-5. Kademedeki Ürünler | %8,5 | %36,5 |
İlaç Fiyat Kararnamesi’ nin kar oranları kısmının güncellendiği 2009 yılından bu yana kademeli eczacı karlığı ise beş kademede halen aşağıdaki gibi uygulanıyor:
| Depocuya satış fiyatının(Mevcut Durum) | Eczacı Karı | Depocu Karı |
| 10 TL’ ye kadar olan kısmı için (10 TL dahil) | 25 | 9 |
| 10-50 TL arasında kalan kısmı için (50 TL dahil) | 25 | 8 |
| 50-100 TL arasında kalan kısmı için (100 TL dahil) | 25 | 7 |
| 100-200 TL arasında kalan kısmı için (200 TL dahil) | 16 | 4 |
| 200 TL üzerinde kalan kısmı için | 12 | 2 |
İlaçların kademe dağılımları ve karlılık oranları hiç değişmezken, 2009 yılında brüt 809 TL olarak uygulanan asgari ücretin , 2021’ de 3578 TL, 2022 yılında ise 5004 TL olarak olarak belirlendiği izleniyor.
Eczacı karlılığı başkaca faktörlerin etkisi ile de azalmaya devem ediyor. Ticari iskontolar kaybedildi, kamu kurum iskontoları ile ilgili keyfi uygulamaların yarattığı kayıplar hastalara kadar yansıyarak sürüyor, ürün fazlası uygulaması her yıl eczacı karlılıkları aleyhine bir seyir izliyor…
Yanı sıra, son dönemde ülkenin içerisinde bulunduğu ekonomik durum ve enflasyonun seyri de göz önüne alındığında, gider kalemlerindeki yadsınamaz artışla karşı karşıya geliyoruz. Eczane ve dağıtım kanallarının ağırlıklı kademeli karlılık oranları yıllardır apaçık bir düşüş seyri izlerken; eczanelerde artan iş yükü ve buna bağlı olarak çalışan sayısının artmasının da etkisiyle çalışan maliyetleri, kiralar, yakıt, kırtasiye ve diğer işletme giderleri ve yaşamsal diğer giderler bu süre zarfında yükselişini sürdürüyor.
Tüm diğer kayıplarla birlikte, eczacıların 2021 ve 2022 geçişinde çok daha belirgin biçimde yaşanan, işletme gider kalemlerinde ve tüm diğer giderlerdeki bu yükselişi, karlılıktaki düşüşle birlikte karşılayacak gücünün kalmadığı ortadadır.
2022 yılında kur güncellenmesi ardından yaşanacak karlılık düşüşünü ortalama değerler üzerinden hesaplarsak;
Şubat ayında % 37’ lik bir ilaç fiyat artışına denk gelecek kur güncellemesi yapılması durumunda,
Yalnızca 2022 yılında, 2021 yılına kıyasla, eczacı karlılığı % 0.4 azalacaktır.
Geçtiğimiz yıl ortalama %20.5 olarak gerçekleşen ağırlıklı kademeli karlılık, 2022 yılında % 20.1 olarak gerçekleşecektir.
Geçtiğimiz yıl ise 2020’ ye göre %0.2 azalalarak, % 20.7′ den % 20.5′ e gerileyeceğini yine hesap etmiştik.
2021 yılında 4.ve 5. kademedeki ürün sayısı 1719 iken; % 37’lik fiyat geçişi ile birlikte bu sayı 2064’ e ulaşacak. Bu değişim ortalama karlılığa % 0.4 lük bir düşüş olarak yansıyacak. Bu nispeten küçük görünen yüzdelik dilimlerle peş peşe gerçekleşen düşüşler; bir dönem, ticari ıskontolarla da birlikte %32-35 arası gerçekleşen eczacı karlığının, bu yıl içerisinde % 20’ olarak gerçekleşmesi sonucunu doğuruyor.
(Tablo. 2 de 2022 yılında % 37’ lik bir ilaç fiyat artışı olması durumunda gerçekleşecek ilaçların kademe ve buna bağlı kar oranlarının değişimi gösterilmiştir. )
Tablo.2
| Kademeler | 2021 yılı | 2022 yılı | % 37 artış ile üst kademeye kayan ilaç sayısı | Eczacı karlılığındaki kayıp |
| 4.Kademe | 593 | 685 | 345 (3.kademeden 4.kademeye geçen ilaç sayısı) | % 25’ ten % 16 karlılığa geçiş |
| 5.Kademe | 1126 | 1379 | 253 (4.kademeden 5.kademeye geçen ilaç sayısı) | %16’ dan %12 karlılığa geçiş |
| 1719 | 2064 |
Böylelikle, kademelerin ve kademeli karlılıkların güncellenmesi haklı ve esasen oldukça gecikmiş bir talep olarak eczacının gündeminde bu yıl da duruyor. Sağlıklı bir analiz yapmak bakımından kademeler ve kademeli karlılıklar üzerinde birkaç örnek egüncelleme yapıp; bu değişimlerin karlılığa olası etkisini gözden geçirecek olursak:
(Tablo.3 ve Tablo.4’ te 2022 yılında % 37’ lik bir ilaç fiyat artışı olması durumunda gerçekleşecek % 20,1’ lik ortalama eczacı karlılığının; kademelerin ve kar oranlarının güncellenmesi durumunda nasıl değişeceği özetlenmiştir.)
Tablo.3
| Depocuya satış fiyatının (Mevcut Durum) | Depocuya satış fiyatının (Dört katı olarak güncellenmiş) | Eczacı Karı |
| 10 TL’ ye kadar olan kısmı için (10 TL dahil) | 40 TL’ ye kadar olan kısmı için (40 TL dahil) | 25 |
| 10-50 TL arasında kalan kısmı için ( 50 TL dahil) | 40-200 TL arasında kalan kısmı için (200 TL dahil) | 25 |
| 50-100 TL arasında kalan kısmı için ( 100 TL dahil) | 200- 400 TL arasında kalan kısmı için (400 TL dahil) | 25 |
| 100-200 TL arasında kalan kısmı için ( 200 TL dahil) | 400-800 TL arasında kalan kısmı için (800 TL dahil) | 16 |
| 200 TL üzerinde kalan kısmı için | 800 TL üzerinde kalan kısmı için | 12 |
Kademelerin bu güne kadar gerçekleşen kur yükselişi ile orantılı biçimde dört katına çıkarılarak güncellenmesi durumunda, ağırlıklı kademeli eczacı karlılığı; % 20.1 yerine, % 21.5 olarak gerçekleşiyor.
Tablo.4
| Depocuya satış fiyatının (Mevcut Durum) | Depocuya satış fiyatının (Dört katı olarak) | Eczacı Karı |
| 10 TL’ ye kadar olan kısmı için (10 TL dahil) | 40 TL’ ye kadar olan kısmı için (40 TL dahil) | 28 |
| 10-50 TL arasında kalan kısmı için (50 TL dahil) | 40-200 TL arasında kalan kısmı için (200 TL dahil) | 28 |
| 50-100 TL arasında kalan kısmı için (100 TL dahil) | 200- 400 TL arasında kalan kısmı için (400 TL dahil) | 28 |
| 100-200 TL arasında kalan kısmı için (200 TL dahil) | 400-800 TL arasında kalan kısmı için (800 TL dahil) | 19 |
| 200 TL üzerinde kalan kısmı için | 800 TL üzerinde kalan kısmı için | 15 |
Kademelerin dört katı olacak şekilde güncellenmesi ve kademeli kar oranlarının yükseltilmesi durumunda ortalama eczacı karlılığı % 20.1 yerine, % 24.9 olarak gerçekleşiyor.
Yukarıdaki örnek hesaplamalardan görüldüğü üzere, yalnızca kademelerin güncellenmesinin eczacı karlılığı üzerine etkisi, bu güne kadar gerçekleşen erimenin giderilmesi bakımından yeterli olmayacaktır. Ancak kademelerle birlikte kademeli kar oranlarının da yükseltilmesi yoluyla karlılığın en az % 25 olacak şekilde düzenlenmesi ile yaşanan kayıp kısmen giderilebilecektir. Yanı sıra, İlaç Fiyat Kararnamesinin, kademe ve karlılıklarla ilgili bölümünün, her yıl ilaçta kur güncellemesine paralel olarak güncelleneceği bir protokole bağlanmalıdır. Ayrıca her yıl aynı dönemde yaşadığımız ilaç yokluğu sorunun önüne geçilmesi için, kur güncellemeleri yılda en az iki defa olacak şekilde düzenlenmelidir.
Meslek örgütlerimiz, eczanelerimizin eriyen karlılıklarıyla sonuçlanan ve giderek daha sürdürülemez hale gelen bu konuyla ilgili var ise yürüttükleri çalışmaları, talep, süreç ve sonuçlarını eczacı kamuoyu ile de paylaşarak, karlılıklarımızın giderek erimesi karşısında mücadele etmekle görevlidirler. İlaç Fiyat Kararnamesi’ nde güncelleme yapılmayışıyla, eczacının kaybettiği kaynak global bir bakışla, örneğin Sosyal Güvenlik Kurumu ile her sözleşme döneminde görüşülmesi için uzunca zaman ve enerji ayrılan kaynağın oldukça üzerindedir.
Artık susmaya ya da fısıltıyla çözümsüzlüğü konuşmaya son verilmeli. Gerçekçi bir yaklaşımla sorunları ortaya koyulmalı, bu amaçla oluşturulmuş yasal platformlarda çözümler, katkı vermek isteyen tüm meslektaşlarla, katılımcı biçimde beraberce oluşturulmalı, ortaya konmalı, hep bir ağızdan ve ısrarla bu çözüm talep edilmeli, kamu otoritesinin sorunu görmezden gelmesinin önüne geçilmelidir. Geçmiş örgütlülük pratiğimiz; böyle kurgulanmış, uygulanmış ve başarıya ulaşmış pek çok mücadele örnekleri ile doludur.
Öncelikli görevimiz olan, toplum sağlığının korunmasına, ilacı toplumun ihtiyacı ölçüsünde temin ederek, sağlık hizmetini sürdürülebilir ekonomik koşullarda sunarak, ayakta kalarak ancak katkı verebiliriz.
ÇAĞDAŞ ECZACILAR DERNEĞİ
